Το νησί των Φιλαρμονικών

Η “φιλαρμονική ορχήστρα”, συνηθίζεται στην Ελλάδα,να αποκαλείται “μπάντα”. Η Γοτθική λέξη μπάντα σήμαινε αρχικά τη “μικρή στρατιωτική ομάδα”, αργότερα όμως ο χαρακτηρισμός απέδιδε “τη μικρή ομάδα στρατιωτικών μουσικών”, για να καταλήξει τελικά στην προαναφερθείσα έννοια. Δεν είναι τυχαίο ότι η πρώτη επίσημα συστημένη ορχήστρα πνευστών ιδρύθηκε στην γειτονική Ιταλία και συγκεκριμένα στη Φλωρεντία το 1232.

Αργότερα ακολούθησαν η Γενεύη το 1300, το Μιλάνο, η Μάντοβα, η Φεράρα 1441 κλπ. Αργότερα (1515) συγκροτείται στην Ιταλία η Ορχήστρα Πνευστών, (και με την προσθήκη φλάουτου εκτός από τα χάλκινα πνευστά), κυρίως για στρατιωτική χρήση αφού λάμβανε μέρος στις μάχες, ενώ και στη Γαλλία ιδρύεται λίγο αργότερα από το Φραγκίσκο τον Α’ η πρώτη στρατιωτική ορχήστρα πνευστών.

Ως το τέλος του 16ου αιώνα και η Τουρκία είχε δημιουργήσει αντίστοιχα μουσικά σύνολα. Μέχρι το 18ο αιώνα η Δυτική Ευρώπη με πρωτεργάτες τους Γερμανούς μουσικούς, ευτύχησε να έχει πολλές περίφημες φιλαρμονικές ορχήστρες ειδικά στη Γαλλία την Ιταλία και την Αγγλία. Ο ρόλος της Αγγλίας στην ιστορία των Κερκυραϊκών Φιλαρμονικών υπήρξε καταλυτικός. Μια από τις σημαντικότερες τοπικές λατρευτικές εκδηλώσεις της Κέρκυρας αποτελεί η λιτανεία του προστάτη της Αγίου Σπυρίδωνα, η οποία τελείται στις 11 Αυγούστου (ημέρα επετείου της σωτηρίας από την πολιορκία των Τούρκων το 1716).

Από τα σχετικά στοιχεία προκύπτει ότι τουλάχιστον από το 1823, η Αγγλική Αρμοστεία του νησιού έστελνε αυτή την μέρα τιμητικό λόχο στρατού μετά μουσικής. Το 1837 και με αφορμή το θάνατο του βασιλιά της Αγγλίας Γουλιέλμου του Δ’, η ανεψιά του Βικτορία απαγόρευσε τη συμμετοχή Αγγλικού στρατού μετά μουσικής σε Ορθόδοξες θρησκευτικές εκδηλώσεις. Αυτό αποτέλεσε ύψιστη προσβολή προς τη θρησκευτική αλλά και πατριωτική συνείδηση των Κερκυραίων και είχε ως αποτέλεσμα την άμεση κινητοποίησή τους στην κατεύθυνση ίδρυσης μιας Κερκυραϊκής Φιλαρμονικής.

Τα έτη 1837-1840 οι καλλιτεχνικές, πνευματικές και ορισμένες πολιτικές προσωπικότητες της Κέρκυρας, ένωσαν τις δυνάμεις και τα κοινά τους οράματα και κατέληξαν στην ίδρυση Φιλαρμονικής με το όνομα “Φιλαρμονική Εταιρία Κερκύρας”, στις 12 Σεπτεμβρίου του 1840. Ο μουσουργός Σπυρίδωνας Ξύνδας, ο Πέτρος Κουαρτάνος, ο Ιωάννης Καλλονάς κ.α ήταν τα ιδρυτικά μέλη της πρώτης Φιλαρμονικής Εταιρίας. Πρόεδρος εφ’ όρου ζωής ορίσθηκε ο Νικόλαος Χαλκιόπουλος Μάντζαρος.

Χρονογράφοι της εποχής αναφέρουν ότι η εμφάνιση της Φιλαρμονικής στη Λιτανεία της 11ης Αυγούστου του 1841 η πρώτη δημόσια εμφάνιση της νέας Φιλαρμονικής είχε ήδη γίνει την 1η Απριλίου του 1841, συνοδεύτηκε από έντονους επευφημισμούς και ενθουσιώδες κλίμα. Στο καταστατικό της ίδρυσης αναφέρεται ότι ως χρώματα της Φιλαρμονικής προτείνονται το μπλε και το λευκό ως χρώματα της Ελληνικής σημαίας.

Η πρόταση δεν έγινε δεκτή από την Ιόνιο Γερουσία που αντί αυτών επέβαλλε τα χρώματα της Ιονίου Πολιτείας δηλαδή το μπλέ και το κόκκινο. Παρόλα αυτά ο πατριωτικός χαρακτήρας της Φιλαρμονικής – την οποία οι ξένοι αποκαλούσαν “LaBandaGrecca” – δε μειώθηκε καθόλου. Απεναντίας αποφασίστηκε στις 25 Μαρτίου, (επέτειος της Εθνικής Επανάστασης), να τελείται δημόσια πανηγυρική συναυλία. H “Παλαιά” ή η “Kόκκινη Φιλαρμονική όπως συνηθίζουν να την αποκαλούν οι Κερκυραίοι – είναι η παλαιότερη Φιλαρμονική στο νησί αλλά και σε ολόκληρη την Ελλάδα – είναι η μπάντα που απέδωσε τον Ολυμπιακό Ύμνο του Σπύρου Σαμάρα στους πρώτους Σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1896 στην Αθήνα.

Η Φιλαρμονική Εταιρία Κερκύρας, εκτός του γεγονότος ότι αποτέλεσε όπως θα δούμε και στη συνέχεια την απαρχή μιας τεράστιας για τα Ελληνικά δεδομένα μουσικής Εταιρίας, έθεσε και τα θεμέλια για μια ευρύτερη “Μουσική Σχολή”, μια Ακαδημία όπως την οραματιζόταν ο Ν. Μάντζαρος. Έτσι ο κανονισμός λειτουργίας της Φιλαρμονικής προέβλεπε εκτός των άλλων και τμήματα σχολών Χορωδίας, Θρησκευτικής Χορωδίας, Εγχόρδων, Πιάνου, Αρμονίας, Αντίστιξης, Μορφολογίας κλπ.

Η Φιλαρμονική σήμερα (2003), διατηρεί Σχολές Οργάνων, Τμήμα Νεανικής Μπάντας (Μπαντίνα), Τμήμα Ορχήστρας Πνευστών, Κουαρτέτο Χάλκινων Πνευστών, Τμήμα Μουσικής Δωματίου, Τμήμα Ορχήστρας Τζαζ, Τμήμα Φωνητικής και Τμήμα Επιδείξεων. Μετέχουν περίπου 350 άτομα, ενώ στο Τμήμα Επιδείξεων περίπου 150. Έχει εκπροσωπήσει την Κέρκυρα και τη χώρα μας σε Διεθνείς Διαγωνισμούς, όπου έχει αποσπάσει δεκάδες τιμητικές διακρίσεις.

Οι έντονα φιλελεύθερες πολιτικές τάσεις της εποχής βρήκαν μεγάλη απήχηση στην Κέρκυρα του τέλους του 19ου αιώνα.

Ο φιλελευθερισμός σε συνδυασμό με την ανάγκη για “ψυχαγωγία της εργατικής τάξης”οδήγησαν στην ίδρυση μιας δεύτερης μπάντας με όνομα: “Φιλαρμονική Εταιρία Μάντζαρος” ή σε αντιδιαστολή με την παλιά, “Nέα” Φιλαρμονική. Η αρχική ονομασία στα πρακτικά 21 Ιουνίου 1890 ήταν “Ψυχαγωγικός Συνεταιρισμός εν Κέρκυρα”.

Στις 8 Νοεμβρίου του ιδίου χρόνου όμως μετονομάζεται σε “Μουσικός Σύλλογος Μάντζαρος” και πρώτος Πρόεδρος ορίζεται ο Λεωνίδας Βλάχος. Τέλος, στις 18 Νοεμβρίου του ιδίου πάντοτε χρόνου, η ονομασία του Συλλόγου αλλάζει ξανά, και από τότε παραμένει ως“Φιλαρμονική Εταιρία Μάντζαρος”. Πρώτος Δάσκαλος ήταν ο Στέφανος Ρινόπουλος, ενώ η πρώτη της εμφάνιση φαίνεται πως πραγματοποιήθηκε στη Λιτανεία του Αγίου Σπυρίδωνα, το Πρωτοκύριακο του Νοεμβρίου του 1891, με 40 μουσικούς.Τα χρώματά της είναι το κυανό και το λευκό, τα χρώματα της Ελλάδας.

Η χειμερινή της στολή έχει χρώμα βαθύ μπλε, ενώ η θερινή έχει χρώμα λευκό. Το κράνος είναι ασημί με λοφίο από μπλε και λευκά φτερά. Η “Φιλαρμονική Μάντζαρος” ήταν εκείνη που ανέκρουσε τον Εθνικό Ύμνο στην Τελετή Έναρξης των Ολυμπιακούς Αγώνων του 1896 στο Παναθηναϊκό Στάδιο. Αξίζει να σημειωθεί ότι είναι η πρώτη Φιλαρμονική στην Ελλάδα που ενέταξε γυναίκα μουσικό στο Σώμα της (1954).

Η Φιλαρμονική έχει τιμηθεί με το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών, την ανώτατη Πνευματική Διάκριση στη χώρα μας αλλά και με τιμητικό βραβείο στο Φεστιβάλ Φιλαρμονικών της Βιέννης το 1996. Η Φιλαρμονική διατηρεί Σχολές Οργάνων, Τμήμα Νεανικής Μπάντας (Μπαντίνα), Τμήμα Φωνητικής και Τμήμα Επιδείξεων. Στη Φιλαρμονική μετέχουν περίπου 300 άτομα, ενώ στο Τμήμα Επιδείξεων περίπου 120.

Η Τρίτη Φιλαρμονική Εταιρία ιδρύθηκε πολύ αργότερα των πρώτων δύο, μόλις το 1980, με το όνομα: “Φιλαρμονική Εταιρία Καποδίστριας”. H πρώτη της εμφάνιση έγινε στις επίσημες εκδηλώσεις της Πρωτοχρονιάς του 1980, με 45 μουσικούς. Τα χρώματά της είναι το μαύρο και το έντονο κόκκινο.

Η χειμερινή και η θερινή στολή αποτελείται από κόκκινο σακάκι με μαύρη ζώνη και μαύρο παντελόνι με κόκκινη ρίγα. Το κράνος είναι χρυσαφί με λοφίο από κόκκινα κορδόνια. Η Φιλαρμονική διατηρεί Σχολές Οργάνων, Τμήμα Νεανικής Μπάντας (Μπαντίνα), Τμήμα Ορχήστρας Τζαζ, Τμήμα Μαζορετών και Τμήμα Επιδείξεων. Στη Φιλαρμονική διδάσκουν αφιλοκερδώς 25 δάσκαλοι ενώ οι μαθητές είναι περίπου 250 άτομα.

Στο Τμήμα Επιδείξεων μετέχουν περίπου οι 100. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι όλες οι Φιλαρμονικές του νησιού είναι αφιλοκερδείς εταιρίες και όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, σε αρκετές από αυτές οι δάσκαλοι δεν έχουν καθόλου οικονομικές απολαβές και οι μαθητές δεν έχουν καμία οικονομική υποχρέωση.

Εκτός των 3 Φιλαρμονικών Εταιριών της πόλης που προαναφέραμε υπάρχουν 14 ακόμη στην ύπαιθρο της Κέρκυρας.

Η Κέρκυρα απαριθμεί σήμερα, συνολικά 17 Φιλαρμονικές Εταιρίες.

Η αρχαιότερη φιλαρμονική εκτός της πόλης της Κέρκυρας είναι η “Φιλαρμονική Ένωση Κοινότητας Γαστουρίου” με τον τίτλο “Η Ομόνοια” (ημερομηνία ίδρυσής της η 10η Μαρτίου του 1898). Η ίδρυσή της ήταν καρπός μιας πρωτοβουλίας που πήρε ο “Αλληλοβοηθητικός Σύλλογος Γαστουρίου”.

Η μπάντα αυτή έχει τιμηθεί με το πρώτο βραβείο του Διαγωνισμού Φιλαρμονικών της Ν. Φιλαδέλφειας (1997). H νεώτερη μπάντα του νησιού είναι η“Φιλαρμονική Εταιρία Κοντοκαλίου” (έτος ίδρυσης 1997) η οποία ξεκίνησε το 1990 ως παιδική χορωδία και μπάντα.

Ο “Φιλαρμονικός Σύλλογος Σκριπερού” ιδρύθηκε στις 3 Μαίου του 1909 και αυτός ως μετεξέλιξη χορωδίας. Φημίζεται ιδιαίτερα γιατί υπήρξε ένας από του κύριους τροφοδότες των Φιλαρμονικών των Ελληνικών Ενόπλων Δυνάμεων. Ένα χρόνο αργότερα (25 Μαίου του 1910), η Μουσική Καλλιτεχνική Ένωση Λευκιμμαίων ίδρυσε μπάντα υπό την επωνυμία“Φιλαρμονική Αδελφότης Λευκιμμαίων”.

Η Φιλαρμονική αυτή διαλύθηκε το 1915 λόγω των Βαλκανικών πολέμων και επανιδρύθηκε το 1961.Οι καλλιτεχνικές της δραστηριότητες της επεκτάθηκαν πρόσφατα με την ίδρυση ορχήστρας ποικίλης μουσικής και χορωδίας (1993). Η δεύτερη Φιλαρμονική της Λευκίμμης ιδρύθηκε το 1911 με την επωνυμία “Μουσικός Σύλλογος Απόλλων” και το 1953 μετονομάστηκε σε “Φιλαρμονική Εταιρία Λευκίμμης” όπως λέγεται μέχρι τις μέρες μας.

Η Φιλαρμονική Άνω Κορακιάνας “Σπύρος Σαμάρας” είναι μία από της σημαντικότερες φιλαρμονικές του νησιού και ένα από τα μεγαλύτερα πολιτιστικά σωματεία. Με έτος ίδρυσης το 1958 και πρώτη εμφάνιση στην πόλη της Κέρκυρας στις 2 Απριλίου 1961 (Κυριακή των Βαίων), η παρθενική της εμφάνιση στην πόλη της Κέρκυρας προκάλεσε το θαυμασμό ενός “έμπειρου” μουσικά κοινού. Τα χρώματά της είναι το σκούρο μπλε και το κίτρινο.

Η χειμερινή και η θερινή της στολή έχει χρώμα σκούρο μπλε με κίτρινη διακόσμηση. Το κράνος είναι ασημί με λοφίο από σκούρα μπλε και κίτρινα φτερά. Οι ανάγκες ενίσχυσης των 3 Φιλαρμονικών της πόλης στις εκδηλώσεις του Δήμου Κερκυραίων, (Παρελάσεις, Λιτανείες κλπ), μετά το 1981, ώθησαν το Δήμο σε διενέργεια Φεστιβάλ – Διαγωνισμού Φιλαρμονικών του νησιού, με έπαθλο την ισόβια συμμετοχή της νικήτριας φιλαρμονικής στις προαναφερθείσες εκδηλώσεις της πόλης της Κέρκυρας. Ο διαγωνισμός έλαβε χώρα στις 21 Μαίου του 1983 και νικήτρια αναδείχθηκε η Φιλαρμονική της Άνω Κορακιάνας. Από τότε συμμετέχει ισότιμα, μαζί με τις άλλες τρεις Φιλαρμονικές στις εκδηλώσεις της πόλης εκτός των Επιταφίων και της Λιτανείας του Αγίου Σπυρίδωνα το Μεγάλο Σάββατο, λόγω των αντίστοιχων Πασχαλινών εκδηλώσεων στο Δήμο της Κορακιάνας.

Ύψιστη διάκριση το Βραβείο της Ακαδημίας Αθηνών το 2000. Την 1η Απριλίου του 1962 ιδρύθηκε η “Φιλαρμονική Σιναράδων” και συνεχίζει από τότε με συμμετοχή σε διάφορες εκδηλώσεις εντός και εκτός του νησιού. Η Φιλαρμονική Εταιρία του χωριού Άγιος Ματθαίος υπό την επωνυμία “Λορέντζος Μαβίλης”ιδρύθηκε το 1965 και παρέχει και αυτή δωρεάν μαθητεία σε αρκετά τμήματα από εθελοντές καθηγητές μουσικής.

Η “Φιλαρμονική Κυνωπιαστών”ιδρύθηκε το 1968 και εκτός της μπάντας διαθέτει και παιδική χορωδία. Η “Φιλαρμονική Λαπάδων” και η “Φιλαρμονική Αυλιωτών” ιδρύθηκαν το 1974 και 1979 αντίστοιχα και προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στην καλλιτεχνική ανάπτυξη της Κερκυραϊκής υπαίθρου. Είκοσι ένα χρόνια μετά την ίδρυση της πρώτης μπάντας στην Κορακιάνα ακολούθησε η ίδρυση μιας ακόμη Φιλαρμονικής το 1982. Στην Κάτω Κορακιάνα αυτή τη φορά η Φιλαρμονική έλαβε το όνομα “Γεράσιμος Μαρκοράς” από τον πρώτο δάσκαλο του χωριού.

Η Ένωση Λακώνων ίδρυσε Φιλαρμονική με όνομα “Άγιος Νικόλαος” το 1990, ενώ η “Δημοτική Φιλαρμονική Θιναλίων” ιδρύθηκε με πρωτοβουλία της Δημοτικής αρχής το 1993.

Τέλος η “Φιλαρμονική Κοντοκαλίου” όπως αναφέρθηκε και παραπάνω συστάθηκε ουσιαστικά το 1994 ενώ το 1990 είχε προηγηθεί η ίδρυση παιδικής χορωδίας.

Αξίζει να αναφερθεί ότι εκτός από τις προαναφερθείσες Φιλαρμονικές Εταιρίες η Κέρκυρα στο παρελθόν γνώρισε αρκετές ακόμη αξιόλογες μπάντες οι οποίες στην ιστορική τους διαδρομή διαλύθηκαν είτε λόγω συνενώσεώς τους με άλλες είτε για οικονομικούς λόγους. Οι σημαντικότερες από αυτές ήταν η “Φιλαρμονική Παυλιάνας” και η “Φιλαρμονική Χλωμού”.

Στη σημερινή Κέρκυρα εκτός από τις Φιλαρμονικές και τις δραστηριότητές τους λειτουργούν ακόμη 6 αυτόνομα Ωδεία, 5 χορωδίες – εκτός των χορωδιών που όπως είδαμε παραπάνω συλλειτουργούν επίσημα ή ανεπίσημα με Φιλαρμονικές – περίπου 75 πολιτιστικοί και μορφωτικοί σύλλογοι καθώς και το Τμήμα Μουσικών Σπουδών του Ιονίου Πανεπιστημίου το οποίο ιδρύθηκε το 1984 αλλά λειτουργεί από το Ακαδημαϊκό έτος 1992- -1993.

Η Κέρκυρα ειδικά μετά τα μέσα του 19ου αι. αποτελεί ένα πρότυπο ανάπτυξης και μουσικής καλλιέργειας για ολόκληρο τον Ελλαδικό χώρο. Οι καρποί της πρώτηςΦιλαρμονικής Εταιρίας του νησιού, έπεσαν σε γόνιμο έδαφος.

Εδώ και αρκετά χρόνια ο μέσος Κερκυραίος συνήθως έχει ασχοληθεί (σε μικρή κυρίως ηλικία), για κάποιο μικρό ή μεγάλο χρονικό διάστημα έμπρακτα με τη μουσική εκτέλεση και πρακτική. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα την εξοικείωση των νέων με τη μουσική και την καλλιέργεια θαυμασμού προς αυτή σε όποιο επίπεδο και αν τη γνωρίσουν.

Είναι χαρακτηριστικό ότι πολλοί Κερκυραίοι (ακόμη και πτυχιούχοι σχολών οργάνων φιλαρμονικής), δε βιοπορίζονται από τη μουσική, αλλά την ασκούν παράλληλα με κάποιο άλλο άσχετο τις πολλές φορές επάγγελμα.

Οι περισσότεροι από αυτούς διδάσκουν αμισθί σε Φιλαρμονικές του νησιού, μερικές εκ των οποίων αναφέρθηκαν παραπάνω. Κάποιοι άλλοι πτυχιούχοι ή και διπλωματούχοι μουσικοί απορροφώνται από μεγάλες ορχήστρες (Κ.Ο.Α, Ορχήστρα των Χρωμάτων κλπ), η πλειοψηφία των οποίων απαρτίζονται εδώ και δεκαετίες από Επτανήσιους.