Μιγκέλ ντε Θερβάντες (1547-1616), αποθεωμένος ως ένας από τους σημαντικότερους συγγραφείς της παγκόσμιας λογοτεχνίας, έζησε για μικρό διάστημα αλλά με αποφασιστική δράση και αξιομνημόνευτο σύγγραμμα σε ελληνική γη, στην Κέρκυρα.
Όταν η Οθωμανική Αυτοκρατορία, υπό τον σουλτάνο Σελίμ Β’ (1524-1574), κατέλαβε την Κύπρο το 1570 ήρθε σε ρήξη με άλλες μεγάλες δυνάμεις της εποχής. Ακολούθησε στρατιωτική σύγκρουση του οθωμανικού ναυτικού με τον στόλο της Ιεράς Ένωσης (Λέγκα Σάντα), που δημιουργήθηκε από τη συμμαχία κρατών – Βατικανού, Βενετίας, Γένοβας, Ισπανίας, Μάλτας, Ουρμπίνο, Σαβοΐας και Τοσκάνης.
Ο Θερβάντες βρέθηκε στο πλοίο «Μαρκέσα» με την ψυχή γεμάτη επιθυμία για δράση. Η μάχη, που έγινε γνωστή ως Η Ναυμαχία της Ναυπάκτου (Λα Μπατάλια ντι Λεπάντο), ήταν άγρια. Στις 7 Οκτωβρίου 1571 νίκη στεφάνωσε την πλευρά των συμμάχων με αποτέλεσμα την πανωλεθρία των Οθωμανών και την κυριαρχία της Ιεράς Ένωσης στη Μεσόγειο.
Η δράση του Θερβάντες, κατά τη διάρκεια της εν λόγω μάχης, χαρακτηρίστηκε από μεγάλη γενναιότητα και επιμονή. Παρότι δέχθηκε τραυματισμούς, δεν σταμάτησε στιγμή να μάχεται. «Θα πεθάνω μαχόμενος», δήλωσε στον καπετάνιο.
Επέζησε των δύο πυροβολισμών που δέχθηκε στον θώρακα αλλά δεν κατάφερε να σώσει από τον τρίτο το χέρι του που αχρηστεύτηκε για πάντα.
Στο πρώτο κεφάλαιο του βιβλίου του Ταξίδι στον Παρνασσό (1614) θέτει τον θεό Μερκούριους να λέγει στον ίδιο: «Γνωρίζω καλά ότι στο σκληρό πεδίο της ναυμαχίας, έχασες την κινητικότητα από το αριστερό σου χέρι για τη δόξα του δεξιού σου», προφητεύοντας την κατοπινή του συγγραφική επιτυχία. Η νίκη αυτή σημάδεψε τον Θερβάντες που αντιλήφθηκε την ιστορική αξία της μάχης στη Ναύπακτο. Ο Θερβάντες πολέμησε υπέρ Θεού και βασιλέα με ηρωισμό που αναγνωρίστηκε με προαγωγή τόσο σε αξίωμα όσο και σε αύξηση μισθού.
Σύμφωνα με την παράδοση, μετά τον βαρύ του τραυματισμό, μεταφέρθηκε στην Παλαιά Πόλη Κερκύρας και νοσηλεύθηκε για σύντομο χρονικό διάστημα, πριν την αναχώρησή του για τη Μεσσήνη, στο νοσοκομείο της μονής που διατηρούσαν μοναχοί του Αγίου Αυγουστίνου, πλησίον του Καθολικού ναού του Ευαγγελισμού (Ανουντσιάτα), εκεί όπου οι νικητές της μάχης έθαψαν τους ευγενείς νεκρούς τους – κυρίως Λατίνους αλλά και Έλληνες.
Εκεί συνέλαβε και συνέγραψε το μακροσκελές αλληγορικό ποίημα Ταξίδι στον Παρνασσό (1614).
Πρόκειται περί μίας σάτιρας που έχει ως κύριο αντικείμενο να αξιολογήσει σύγχρονους Ισπανούς ποιητές, συγκεντρωμένους με φανταστικό τρόπο στον Παρνασσό, και αφενός να γελοιοποιήσει ή μερικές φορές να εξαφανίσει εκείνους που, κατά τη γνώμη του, είναι ανεπαρκείς, ενώ αφετέρου να επαινέσει αυτούς που επισημαίνει ως ιδιαίτερα αξίους της ευνοίας του Απόλλωνα.
Το ποίημα χωρίζεται σε οκτώ κεφάλαια, και η στιχουργική είναι σε τετράστιχα. Η σύνθεση είναι κατά το ένα ήμισυ κωμική και κατά το άλλο ήμισυ τραγική. Μετά από πολλά χιουμοριστικά περιστατικά, ο Μερκούριους εμφανίζεται στον Θερβάντες, ο οποίος ταξιδεύει στον Παρνασσό σε άθλια κατάσταση, χαιρετώντας τον με τον τίτλο του «Αδάμ των ποιητών».
Ο Μερκούριους, αφού του απευθύνει πολλά κολακευτικά λόγια, τον οδηγεί σε μία φανταστική βάρκα εξ ολοκλήρου κατασκευασμένη από διαφορετικούς στίχους, η οποία έχει σκοπό να μεταφέρει ένα φορτίο Ισπανών ποιητών στο βασίλειο του Απόλλωνα. Η περιγραφή της βάρκας είναι μία κωμική αλληγορία.
Ο Μερκούριους του παρουσιάζει μία λίστα με τους ποιητές τους οποίους ο Απόλλων επιθυμεί να γνωρίσει. Αυτή η λίστα, λόγω της προβληματικής φύσης των επαίνων της, που είναι ένα περίεργο κράμα ειρωνίας, αναγιγνώσκεται με κάποια επιφύλαξη. Εν μέσω της ανάγνωσης, ο Θερβάντες ρίχνει ξαφνικά τη λίστα. Οι ποιητές περιγράφονται τώρα ως συνωστισμένοι στο πλοίο σε αριθμούς τόσο αμέτρητους όσο τις σταγόνες στη βροχή ή τους κόκκους άμμου στην ακτή. Και ακολουθεί μια τέτοια αναταραχή, που, για να σώσουν τη βάρκα από το να βυθιστεί από την πίεσή τους, οι σειρήνες ξεσηκώνουν μία έξαλλη καταιγίδα που ρίχνει τους ανάξιους ποιητές στη θάλασσα. Οι πτήσεις της φαντασίας γίνονται πιο άγριες όσο προχωρά η ιστορία.
Η καταιγίδα υποχωρεί και τη διαδέχεται βροχή νέας γενιάς ποιητών, που πέφτουν από τα σύννεφα. Ένας από τους πρώτους που επιβιβάζεται στο πλοίο είναι ο Λόπε δε Βέγα (1562-1635), στον οποίο ο Θερβάντες δράτεται της ευκαιρίας να εκφωνήσει έναν εμφατικό έπαινο. Στο ίδιο μήκος κύματος προχωρεί και το υπόλοιπο ποίημα.
Μετά την ανάρρωσή του, ο Θερβάντες συνέχισε τη στρατιωτική του καριέρα λαμβάνοντας μέρος μαζί με τον αδελφό του, Ροδρίγκο, στη νικηφόρα κατάληξη της Οθωμανικής Πολιορκίας της Κερκύρας, που κράτησε από τον Αύγουστο έως τον Σεπτέμβριο του 1571.
Είναι γνωστό ότι με αφορμή τα προσωπικά βιώματά του ο Θερβάντες έδωσε σάρκα και οστά στα λογοτεχνικά του έργα, όπως αριστοτεχνικά στο κορυφαίο έργο του,Ο ευφάνταστος ευπατρίδης Δον Κιχώτης της Μάντσας / El ingenioso caballero don Quijote de la Mancha του 1605 και 1615. Το Ταξίδι στον Παρνασσό / Viage del Parnaso, που εκδόθηκε το 1614, άντλησε και αυτό στοιχεία από την εμπειρία του όντας σε ελληνική γη. Μελετώντας το διαπιστώνεται πως ο Θερβάντες μυεί τον αναγνώστη στα δυσδιάκριτα όρια μεταξύ μύθου και ιστορίας, ψευδαίσθησης και πραγματικότητας, ιδεαλισμού και ρεαλισμού και επαφίεται στην αντίληψη του αναγνώστη να τα διακρίνει και να διδαχθεί από αυτά.
Το γεγονός ότι ο Θερβάντες βίωσε έστω για ολίγο την ελληνική γη με δράση στρατιωτική και καλλιτεχνική αξίζει να αναδειχθεί. Θα ήταν υπέροχο εάν ανετίθετο σε ικανό γλύπτη να φιλοτεχνήσει με τον υπέροχο τρόπο της φαντασίας τη στιγμή που ο Ισπανός ποιητής στην Παλαιά Πόλη Κερκύρας εμπνέεται από την Ελλάδα να ταξιδέψει τους αναγνώστες του στον δικό του Παρνασσό.
Κέρκυρα, 23 Αυγούστου 2023
Του Μεγακλή Ρογκάκου, MA MA PhD
Βιβλιογραφία
Ελένη Λαζαρίδου, «Μιγκέλ ντε Θερβάντες: μία ζωή σαν μυθιστόρημα» https://www.maxmag.gr/politismos/prosopa/thervantes/, 10 Ιουλίου 2019.
Το Ταξίδι στον Παρνασσό (1614) του Μιγκέλ ντε Θερβάντες https://en.wikipedia.org/wiki/Viaje_del_Parnaso
Σπύρος Π. Γαούτσης, «Λατρευτικές παραδόσεις και ευλάβειες στην Κέρκυρα, στον απόηχο της Ναυμαχίας Ναυπάκτου» στο 450 χρόνια από τη Ναυμαχία Ναυπάκτου. Κεφαλονιά, GR: Εκδόσεις Οδύσσεια, 2021, σς 33-40.
Facebook
Twitter
Instagram
RSS